B. Cechy zadośćuczynienia pieniężnego
a) charakter kompensacyjny –
funkcja łagodzenia doznanej krzywdy drogą pośredniej kompensaty, zmniejszającej
(nie usuwającej) dotkliwość krzywdy.
b) fakultatywny charakter
(odmowa uwzględnienia roszczeń jest uzasadniona w przypadku krzywdy znikomej
lub przyczynienia się poszkodowanego w znacznym stopniu)
c) jednorazowość
-
nawet przy trwałej krzywdzie
-
nawet przy późniejszym pogorszeniu się zdrowia (co nie wyklucza
kolejnego świadczenia w razie ujawnienia się nowej krzywdy, której nie można
było przewidzieć w chwili przyznawania zadośćuczynienia).
D. Wysokość zadośćuczynienia
a) suma zadośćuczynienia winna
odpowiadać wielkości krzywdy
b) podstawą wymiaru winny być
zarówno kryteria obiektywne jak i subiektywne
c) zasada odpowiedzialności
(ryzyko, wina) i rozmiar winy osoby odpowiedzialnej nie wpływa na wysokość
zadośćuczynienia
d) miarkowanie zadośćuczynienia
(art. 440 kc) zgodnie z zasadami współżycia społecznego nie odnosi się do
odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń
e) przyczynienie się
poszkodowanego może stanowić podstawę zmniejszenia kwoty zadośćuczynienia
(zachowanie poszkodowanego zawinione lub obiektywnie nieprawidłowe)
f) zadośćuczynienie nie może
prowadzić do wzbogacenia się poszkodowanego
g) wyliczenie zadośćuczynienia
wyłącznie na podstawie procentowego uszczerbku na zdrowiu nie jest prawidłowe.
E. Z powodu urazów doznanych przed urodzeniem, dziecko może dochodzić
naprawienia również uszczerbków niemajątkowych (krzywdy) poprzez roszczenie o
przyznanie zadośćuczynienia. (art. 446 1 kc - Z chwilą urodzenia
dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem)
F. Art. 445 §
3 kc Roszczenia o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało
uznane albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego
- prawa majątkowe związane ściśle z osobą zmarłego
nie należą do spadku, jednakże art. 445 § 3 kc wprowadza
wyjątek od tej zasady
- według poglądów przedstawicieli świata nauki, na
równi z wytoczeniem powództwa należy traktować zgłoszenie roszczenia
ubezpieczycielowi, a nawet skierowanie roszczenia do ubezpieczonego (osoby
odpowiedzialnej cywilnie za szkodę)
- uznanie roszczenia na piśmie
przez ubezpieczyciela uzasadnia wypłatę zadośćuczynienia do rąk spadkobierców,
podobnie jak uznanie roszczenia przez posiadacza lub kierującego pojazdem za
zgodą zakładu ubezpieczeń.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
4. Art. 446 §
1 kc Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia
nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien
zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
A/ uprawnienia osób
pośrednio poszkodowanych wskutek śmierci osoby bliskiej mają charakter
samodzielny, powstają wprost na rzecz osób uprawnionych z tego tytułu i są
niezależne od przepisów prawa spadkowego (roszczenia z art. 446 kc nie wchodzą
do spadku po bezpośrednio poszkodowanym)
B/ roszczenia mają
charakter odszkodowawczy, zatem w odniesieniu do nich mają zastosowanie
wszystkie przepisy dotyczące takich roszczeń, bowiem osoby pośrednio
poszkodowane nie mogą uzyskiwać lepszej sytuacji prawnej niż bezpośrednio
poszkodowany, zatem:
a)
nie podlegają uwzględnieniu, jeżeli roszczenie
bezpośrednio poszkodowanego nie byłoby uzasadnione (np. na skutek zajścia
okoliczności egzoneracyjnych),
b)
przyczynienie się bezpośrednio poszkodowanego do
powstania szkody powoduje odpowiednie zmniejszenie odszkodowania należnego
osobom pośrednio poszkodowanym,
c)
roszczenia osób poszkodowanych pośrednio powstają z
chwilą śmierci osoby bezpośrednio poszkodowanej, będącej następstwem czynu
niedozwolonego, niezależnie od podstawy odpowiedzialności (zasada ryzyka, winy)
i niezależnie od tego, czy śmierć nastąpiła niezwłocznie po zdarzeniu
ubezpieczeniowym, czy też po upływie dłuższego czasu, jeżeli istnieje związek
przyczynowy, pomiędzy tym zdarzeniem a śmiercią.
C/ Legitymacje czynną do
uzyskania odszkodowania ma każda osoba, która poniosła koszty leczenia i
pogrzebu, niezależnie od tego, czy należała do kręgu osób bliskich i czy ciążył
na niej odpowiedni obowiązek na podstawie ustawy lub umowy.
D/ Na poczet należnego
odszkodowania nie podlega zaliczeniu zasiłek pogrzebowy wypłacony w związku ze
śmiercią pracownika.
E/
a)
koszty leczenia obejmują wydatki analogiczne jak
omówione w części 1 A (art. 444 § 1)
b) koszty
pogrzebu obejmują wydatki na:
- przewiezienie
zwłok do miejsca przechowania i
pochowania
- zakup
miejsca na cmentarzu
- postawienie
odpowiedniego nagrobka, odpowiadającego miejscowym zwyczajom i poziomowi życia
społeczności lokalnej
- zawiadomienia
o śmierci i pogrzebie (nekrologi i inne)
- trumnę
- wieńce
i wiązanki
- posługę
religijną
- ubranie
zmarłego
- odzież
żałobną najbliższej rodziny
- poczęstunek
dla żałobników.
c) zwrotowi
w ramach odszkodowania podlegają koszty:
-
zwyczajowo przyjęte w środowisku, z którego pochodził
zmarły
-
w wysokości odpowiedniej do zwyczajów środowiskowych i
zamożności społeczności lokalnej
-
poniesione a nie oczekiwane
-------------------------------------------------------------------------------------------------
5. Art. 446 § 2 kc – Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy
obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody
renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości
zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku
alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym
zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności
wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
A/ Renta obligatoryjna
-
uprawnionymi są osoby, względem których ciążył na
zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny – stosunki rodzinne rodzące obowiązek
alimentacyjny to:
§
małżeństwo
§
pokrewieństwo
§
przysposobienie
§
powinowactwo
-
nie jest rzeczą konieczną, żeby zmarły przed śmiercią,
rzeczywiście wykonywał obowiązek alimentacyjny. Wystarczy istnienie przesłanek
obowiązku alimentacyjnego.
-
roszczenia kilku osób, wobec których ciążył na zmarłym
obowiązek alimentacyjny, nie zmieniają indywidualnego charakteru szkody i
roszczeń poszczególnych uprawnionych.
a)
dzieci i osoby przysposobione – przesłanką obowiązku
alimentacyjnego nie jest niedostatek uprawnionego. Obowiązek trwa do chwili
osiągnięcia przez te osoby zdolności do samodzielnego utrzymania się, co nie
zawsze oznacza osiągnięcie pełnoletności, lecz ukończenie nauki i uzyskanie
przygotowania do pracy. Śmierć matki nie pracującej zawodowo, lecz zajmującej
się wychowaniem dziecka i prowadzeniem gospodarstwa domowego, stanowi podstawę
do renty obligatoryjnej.
b)
pozostały przy życiu małżonek może żądać renty
obligatoryjnej, jeżeli po śmierci współmałżonka znalazł się w trudnej sytuacji
życiowej (nawet jeżeli pracuje zawodowo)
c)
pozostały przy życiu rozwiedziony małżonek może żądać
renty obligatoryjnej, jeżeli na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjny (art. 60
§ 2 k.r.o.)
d)
obowiązek alimentacyjny zstępnych wobec wstępnych –
roszczenie rodziców z tytułu śmierci dziecka.
-
gdy rodzice pozostawali na wyłącznym utrzymaniu dziecka
-
gdy dziecko pomagało rodzicom w istotny sposób
(pieniędzmi, świadczeniami rzeczowymi, pracą)
-
w przypadku kilkorga dzieci zobowiązanych do utrzymania
rodziców i śmierci jednego z nich, rodzice mogą domagać się od zakładu
ubezpieczeń pełnej renty, jeżeli pozostawali na wyłącznym utrzymaniu dziecka,
które poniosło śmierć. W takiej sytuacji ubezpieczycielowi odpowiedzialnego
cywilnie sprawcy służyć będzie roszczenie regresowe przeciwko pozostałym
dzieciom.
B/ Renta fakultatywna
a)
uprawnionymi są osoby bliskie
b)
osobom tym zmarły stale i dobrowolnie dostarczał środki
utrzymania
c)
decyduje element oceny – przyznanie renty winno
odpowiadać zasadom współżycia społecznego.
ad. a) krąg osób bliskich niewątpliwie obejmuje braci, siostry,
krewnych bliższych i dalszych, powinowatych, wychowańców. Spory w doktrynie
budzi kwestia, czy za osobę bliską należy uznać konkubinę (konkubenta). W moim
osobistym przekonaniu trwałość konkubinatu wiążąca się z długotrwałością
związku, podziałem obowiązków w ramach wspólnie prowadzonego gospodarstwa
domowego, charakterystycznym dla małżeństwa, a w szczególności z posiadaniem
dzieci, winna przemawiać za uznaniem, że konkubent (konkubina) mogą żądać
przyznania renty. Całkowicie odmienny pogląd prezentuje np. A. Szpunar.
ad. b) dostarczanie środków utrzymania winno być stałe a nie
jednorazowe lub sporadyczne (nawet w istotnej wysokości). Zmarły nie musiał być
zobowiązany do świadczenia jakąkolwiek umową.
ad. c) przyznanie renty wymaga oceny z punktu widzenia zasad
współżycia społecznego np.:
-
porównania stanu majątkowego obu stron
-
charakteru stosunków rodzinnych łączących te osoby
-
wysokości świadczeń zmarłego na rzecz osoby, której
dostarczano środków utrzymania
-
motywów, które kierowały zmarłym w zakresie jego
świadczeń
-
sytuacji materialnej osoby występującej z roszczeniami
powstałej po śmierci osoby świadczącej
Przykłady, określające
okoliczności, które przemawiają za uznaniem, że zasady współżycia społecznego
uzasadniają przyznanie renty fakultatywnej, zawarte są w art. 419,428,431 § 2
kc.
C/ Zbieg roszczeń z art. 446 § 2 – uprawnień do renty obligatoryjnej i
fakultatywnej.
Stanowisko przedstawicieli
doktryny i judykatury jest jednoznaczne uznające, że winno stosować się ten
przepis, który zapewnia osobie uprawnionej dalej idącą ochronę. Jest to
motywowane następująco:
-
renta obligatoryjna podlega ograniczeniom albowiem jej
wysokość jest uzależniona od potrzeb poszkodowanego, a przede wszystkim od
możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego.
-
renta fakultatywna nie podlega tym ograniczeniom, a
zmarły mógł dobrowolnie i stale przekazywać na rzecz osób bliskich środki
utrzymania przekraczające jego zobowiązania alimentacyjne.
Zbieg roszczeń może wystąpić
wyłącznie w odniesieniu do węższego kręgu osób, aniżeli krąg uprawnionych,
wynikający z treści art. 446 § 2 zdanie drugie (osoby bliskie) i dotyczyć tylko
osób, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny.
D/ Wysokość i czas trwania renty
Wysokość renty
obligatoryjnej uzależniona jest od:
a)
potrzeb poszkodowanego
b)
możliwości majątkowych i zarobkowych zmarłego
ad. a) element o mniejszym znaczeniu i podlegający rozszerzonej
ocenie ze względu na:
-
określanie przez uprawnionych swoich potrzeb z reguły
na poziomie wyższym niż obiektywnie istniejący
-
konieczność usprawiedliwienia (uzasadnienia)
konkretnych potrzeb na tle całokształtu sytuacji życiowej i materialnej
uprawnionego
-
trudności dowodowe.
ad. b) elementem decydującym nie jest wysokość zarobków i dochodów
rzeczywiście osiągniętych przez zmarłego, lecz możliwych do osiągnięcia.
Uwzględniać należy zatem ewentualne zmiany w wysokości dochodów zmarłego, które
nastąpiłyby lub mogłyby niewątpliwie nastąpić, gdyby żył. Do ustalenia podstawy
renty należy przyjąć dochody (możliwości) zmarłego pomniejszone o jego wydatki
na potrzeby osobiste.
Czas trwania renty
obligatoryjnej
Renta powinna być przyznana od
chwili wyrządzenia szkody (śmierci bezpośrednio poszkodowanego) i ustać z
chwilą prawdopodobnego ustania obowiązku alimentacyjnego (śmierci, wieku
emerytalnego).
Wysokość renty fakultatywnej
– zależna od wysokości dobrowolnych i stałych świadczeń.
Czas trwania renty
fakultatywnej – zależy od prawdopodobnego okresu przeznaczania przez
zmarłego środków utrzymania na rzecz uprawnionego.
Zmiana wysokości lub czasu
trwania renty obligatoryjnej i fakultatywnej może wystąpić w każdym przypadku
zmiany stosunków rodzinnych lub majątkowych pośrednio poszkodowanego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
1.
Art. 446 § 3 kc –
Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne
odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich
sytuacji życiowej.
-
świadczenie z art. 446 § 3 nie obejmuje
zadośćuczynienia, należnego wyłącznie bezpośrednio poszkodowanym, którzy
doznali uszczerbku niemajątkowego (krzywdy)
-
świadczenie jest niezależne od świadczeń z art. 446 § 1
i 2 kc
-
świadczenie jest fakultatywne i zależne od znacznego
pogorszenia się sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego
-
odszkodowanie nie może mieć charakteru symbolicznego,
lecz zmierzać do wyrównania faktycznie poniesionej szkody majątkowej,
polegającej na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej (nie tylko materialnej),
a zatem wymaga ustalenia, jaka była sytuacja życiowa rodziny zmarłego przed
jego śmiercią oraz czy i w jakim zakresie uległa ona pogorszeniu po jego
śmierci
-
ocena bliskości osób uprawnionych w stosunku do
zmarłego zależy od faktycznego układu stosunków rodzinnych, a nie kolejności
pokrewieństwa np. najbliższym członkiem rodziny może być macocha opiekująca się
za życia bezpośrednio poszkodowanym, lub wnuczka wychowywana i utrzymywana
przez dziadków, mimo że matka dziecka żyje i pracuje.
Kryteria pomocne przy
przyznawaniu stosownego odszkodowania w określonej wysokości
-
rozmiar wymiernej szkody majątkowej
-
kategoria uprawnionych do odszkodowania
(uprzywilejowana pozycja małżonka i dzieci)
-
stosunki majątkowe stron (czy uprawniony jest
spadkobiercą zmarłego)
-
odszkodowanie powinno być umiarkowane tj. w rozsądnych
granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej
społeczeństwa
Zgodnie z
judykaturą, przy określaniu stosownego odszkodowania uwzględnia się zarówno
fakt, że rodzice mogą liczyć na pomoc materialną dorastającego dziecka w
bliskiej przyszłości, jak i okoliczności, że śmierć najbliższej osoby (dziecka)
wywołała wstrząs psychiczny, który pociągnął za sobą osłabienie aktywności
życiowej, zmniejszenie zarobków i zwiększenie wydatków m.in. na leczenie.
Uwzględnia się również szkodę majątkową poniesioną przez wdowę, która nie
pracowała za życia męża zarobkowo i która po śmierci męża będzie miała
trudności w uzyskaniu kwalifikacji zawodowych. Śmierć niepracującej żony, która
prowadziła gospodarstwo domowe i wychowywała dzieci, również może spowodować
znaczne pogorszenie sytuacji życiowej rodziny.
7. Art. 446 § 4 kc- Sąd może także przyznać najbliższym członkom
rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę.
- § 4 wprowadzony został ustawą z dnia 30 maja
2008 roku w sprawie zmiany ustawy -
Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw i wszedł w życie z dniem 03 sierpnia 2008 roku
- najbliżsi
członkowie rodziny zmarłego poszkodowanego w wyniku zdarzeń zaistniałych od 3 sierpnia 2008r. będą
mogli domagać się świadczenia jakim jest
zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę.
- świadczenie jest fakultatywne
- ocena
bliskości osób uprawnionych w stosunku do zmarłego przebiega podobnie jak w przypadku art. 446 § 3
________________________________________________________________
III.
ZAGADNIENIA DODATKOWE
1. szkody prenatalne art. 4461 kc–
Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed
urodzeniem.
Roszczenia mogą być kierowane z
chwilą urodzenia się żywego dziecka przeciwko sprawcy czynu niedozwolonego i
obejmować zarówno roszczenia z tytułu szkód majątkowych i niemajątkowych (art.
444 §1 i 2, 445 §1, 446 §2 kc):
-
gdy działanie sprawcy skierowane było bezpośrednio
przeciwko matce, ale wyrządziło szkodę dziecku, znajdującemu się w jej łonie
-
gdy dziecko poczęte poniosło szkodę wskutek śmierci
matki lub ojca.
2. Stosunek roszczeń osób bezpośrednio
poszkodowanych do roszczeń osób pośrednio poszkodowanych
a)
gdy roszczenia bezpośrednio poszkodowanego zostały już
zaspokojone przed jego śmiercią
b)
gdy roszczenia bezpośrednio poszkodowanego nie zostały
zaspokojone lub nie wygasły
ad. a) W poglądach przedstawicieli doktryny i orzecznictwie SN
prezentowane jest stanowisko, że zaspokojenie lub przedawnienie roszczeń
przysługujących bezpośrednio poszkodowanemu pozostaje bez wpływu na uprawnienia
najbliższych członków rodziny zmarłego
ad. b)
–
rentę odszkodowawczą dożywotnią należy uiszczać tylko
do śmierci osoby na rzecz której została ona ustanowiona (prawo do renty nie
wchodzi do spadku po uprawnionym, ale zaległe raty renty, wymagalne do czasu
śmierci uprawnionego przechodzą na spadkobierców)
–
zbieg roszczenia z art. 445 § 3 i 446 § 3 kc może być
podstawą oddalenia roszczeń kierowanych na podstawie art. 446 § 3 kc
(stosownego odszkodowania) nie ograniczając uprawnień do uzyskania renty w
oparciu o art. 446 § 2 kc.
3. Roszczenia kilku osób poszkodowanych w
jednym wypadku samochodowym.
A/ Roszczenia poszkodowanych nie należących do tej samej rodziny
-
mają charakter samodzielny i są od siebie niezależne
(np. kilku pasażerów przewożonych samochodem)
-
odrębnie są też zaliczane na poczet odszkodowania
korzyści majątkowe otrzymane przez każdego z poszkodowanych z tego lub innego
tytułu prawnego (np. świadczenia z ubezpieczenia społecznego)
-
różne mogą być zasady odpowiedzialności sprawcy wobec
poszkodowanych (wina, ryzyko) i różne świadczenia i ich wysokości
-
ugoda zawarta przez jednego z poszkodowanych nie wiąże
pozostałych
B/ Roszczenia poszkodowanych należących do tej samej rodziny
Układ stosunków rodzinnych może
kształtować się różnie i wpływa na ocenę roszczeń przysługujących osobom
poszkodowanym bezpośrednio i pośrednio
a)
na poczet zadośćuczynienia nie można zaliczyć sumy
uzyskanej przez poszkodowanego jako odszkodowanie z tytułu znacznego
pogorszenia się jego sytuacji – chodzi tu bowiem o wynagrodzenie różnych,
niezależnych od siebie szkód. Roszczenia a art. 445 i 446 §3 kc mają charakter
odrębny i są od siebie niezależne, gdyż oparte na dwóch różnych tytułach
prawnych (uszkodzenie ciała i śmierć osoby bliskiej). Nie ma znaczenia fakt, że
wynikają z jednego zdarzenia ubezpieczeniowego.
b)
zbieg roszczeń z art. 444 §2 i 446 §2 jest dopuszczalny
albowiem roszczenia te są niezależne (odrębne tytuły prawne), chociaż z
gospodarczego punktu widzenia ich przyznanie może służyć odrębnym celom. Trzeba
zatem analizować świadczenia pod kątem ewentualnego nieuzasadnionego
wzbogacenia się poszkodowanego.
c)
roszczenia z art. 445 i 446 §3 mają charakter odrębny i
są od siebie niezależne
d)
w przypadku śmierci, będącej następstwem wypadku
komunikacyjnego, która nastąpiła po pewnym czasie, mogą wchodzić w grę trzy
grupy roszczeń
-
roszczenia poszkodowanego, który następnie zmarł. Jego
wierzytelności przechodzą na spadkobierców (art. 445 § 3 i 922 kc)
-
roszczenia osób pośrednio poszkodowanych (art. 446 kc)
– mają charakter samodzielny i powstają wprost na rzecz uprawnionych z tego
tytułu
-
roszczenia osób, które w tym samym zdarzeniu doznały
uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.
Opracował: Piotr Kaczanowski
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz